Την αποκαλούν «μαύρο χρυσό». Οι επιστήμονες τη θεωρούν «super food», εξαιρετικά θρεπτική, με αντιοξειδωτικές ιδιότητες κι ένα πλήθος ευεργετημάτων για τον ανθρώπινο οργανισμό. Η ιστορία της είναι δεμένη με την Αχαΐα, την Ηλεία, την Κορινθία, τη Μεσσηνία, τη Ζάκυνθο και την Κεφαλονιά. Ανθίζει μονάχα στο συγκεκριμένο γεωγραφικό τόξο – είναι δηλαδή μοναδική στον κόσμο και σπάνια για την Ελλάδα.
Εχει ιστορία που πηγαίνει πίσω στα πρώτα χρόνια ίδρυσης του ελληνικού κράτους και συνδέθηκε με την άνθηση του ελληνικού μεταπρατικού καπιταλισμού, αλλά και την ανάδειξη μιας μαχητικής τάξης αγροτών ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα. Ωστόσο, όλα αυτά δεν επαρκούν για να περιγράψουν τη βαθιά γοητεία που ασκεί μέχρι και σήμερα η «μαυρομάτα», όπως αποκαλούν τη μαύρη κορινθιακή σταφίδα οι καλλιεργητές της, που πια κινδυνεύει με πλήρη εξαφάνιση.
Στους δρόμοι του Αιγίου, του Πύργου, των Φιλιατρών, των Γαργαλιάνων, της Κυπαρισσίας, της Πύλου, του Καϊάφα, οι σταφιδοπαραγωγοί από τον 19ο αιώνα έχουν γράψει μερικές από τις πιο λαμπρές -και αιματοβαμμένες- σελίδες του αγροτικού κινήματος αυτής της χώρας.
Σήμερα τα εγγόνια και τα δισέγγονά τους παλεύουν σε ένα ακόμα δυσμενέστερο περιβάλλον: με την κλιματική κρίση πια να είναι γεγονός, την τιμή της σταφίδας σε ελεύθερη πτώση και το κράτος παγερά αδιάφορο, οι σταφιδοπαραγωγοί κάθε χρόνο αναγκάζονται να εγκαταλείπουν όλο και πιο πολλά στρέμματα από την εμβληματική αυτή καλλιέργεια.
«Η σταφίδα είναι έρωτας, δεν μπορείς να φανταστείς για πόσο κόπο μιλάμε, για πόσο μεγάλη τέχνη στην καλλιέργειά της… Κοίτα το αλώνι που λιάζεται, μια μια κομμένη στο χέρι και μετά την ξαπλώνουμε κι έπειτα, μερικές μέρες μετά, τη γυρνάμε από την άλλη πλευρά. Αλλά μέχρι να φτάσεις εκεί, τι κόπους και τι βάσανα και τι τρεμούλα μη σ’ τη χαλάσει ο καιρός. Αλλά τώρα, τι τα θες, τελειώνει κι αυτή μαζί με εμάς, ποιος νέος θα βάλει σταφίδα με τέτοιες τιμές; Πάει η μαυρομάτα…».
Ο κύριος Μπάμπης είναι αγρότης στην Ηλεία, έναν νομό που η ιστορία του ολόκληρη είναι δεμένη με τη σταφίδα. Μοιάζει ωστόσο αυτή η παράδοση αιώνων να απειλείται με αφανισμό, αφού τα τελευταία χρόνια το κόστος παραγωγής είναι πολύ μεγαλύτερο από την τιμή πώλησης του προϊόντος. Ετσι, δεν είναι λίγοι πια οι αγρότες που ξεκουρβουλώνουν τα αμπέλια τους – ξεκουρβουλώνω πάει να πει ξεριζώνω, κι αυτή είναι η πρώτη από τις άγνωστες λέξεις που μαθαίνω καθώς περπατάμε ανάμεσα στους ατέλειωτους αμπελώνες της Ηλείας.
Το λεγόμενο «σταφιδικό» είναι ένα από τα παλιότερα ζητήματα του αγροτικού κόσμου. Από τα πρώτα χρόνια εισαγωγής του φυτού στην Ηλεία εξελίχθηκε σχεδόν σε μονοκαλλιέργεια και σημάδεψε την τοπική κοινωνία, γεννώντας τσιφλικάδες με ατελείωτες φυτείες, εργοστασιάρχες, φτωχούς μικροκαλλιεργητές και μια μεγάλη εργατική τάξη – από μεροκαματιάρηδες στα χωράφια μέχρι λιμενεργάτες, μαουνιέρηδες και εργάτες – στο επίνειο του Πύργου υπήρχε μέχρι και «Σωματείον Καρφωτών Κατακόλου».
Το να παρακολουθήσει κανείς την ιστορία της σταφίδας από το Αίγιο μέχρι τα Φιλιατρά είναι κατάδυση σε ένα παλίμψηστο: οικονομία, πολιτική, ταξική πάλη, κοινωνικοί αγώνες, όλα διαπλέκονται γύρω από την καλλιέργεια αυτού του μοναδικού προϊόντος. Μοιάζουν ωστόσο όλα αυτά σαν κεφάλαια μιας ιστορίας που αν δεν κάνει κάτι το κράτος τώρα πλησιάζει στον επίλογό της.
«Μα τον Θεό, αν δεν πιάσει τιμή στα δύο ευρώ, θα την εκάψω. Θα την πάω στην πλατεία και θα την εκάψω, να μυρίσει μέχρι κι ο Πύργος». Ο κύριος Νίκος μαζί με τη γυναίκα του, την κυρία Κατερίνα, απλώνουν τη σταφίδα στο αλώνι τους έξω από του Καράτουλα. Τα τελευταία χρόνια η τιμή της σταφίδας πέφτει συνεχώς – πέρυσι υπήρξαν αγρότες που πούλησαν ακόμα και 0,70 ευρώ το κιλό, την ώρα που το κόστος παραγωγής φτάνει ακόμα και το 1,50 ευρώ. «Εβδομήντα λεπτά, δηλαδή λιγότερο από ένα μπουκάλι νερό! Δεν ξέρω τι φταίει, ποιος φταίει… Ξέρω μόνο πως δεν βγαίνουμε πια, θα την επαρατήσουμε, πληρώνουμε από την τσέπη μας και δεν κερδίζουμε τίποτα», λέει η κυρία Κατερίνα.
Οπως λένε οι αγρότες, η τιμή της σταφίδας πέφτει σταθερά από το 2017 που έφτασε τη μέγιστη των 2 ευρώ το κιλό. Την ίδια ώρα στα σουπερμάρκετ η μαύρη κορινθιακή σταφίδα πουλιέται από 5,50 ευρώ το κιλό και μπορεί να φτάσει και πάνω από τα 18 αν είναι βιολογική. «Χορτάσαμε ερωτήσεις στη Βουλή, συσκέψεις, διαβουλεύσεις, εξαγγελίες και μεγάλα λόγια – τ ε λ ε ι ώ ν ο υ μ ε, αυτό να γράψεις. Τελειώνουμε και δεν μας νοιάζεται κανείς».
Ο άνθρωπος που μου μιλάει είναι ο τελευταίος της γενιάς του που καλλιεργεί σταφίδα – τα παιδιά του δεν το συζητούν καν και ψάχνουν τρόπους για να φύγουν από τον τόπο, έτσι κι αλλιώς, λόγω του εδάφους και του μικροκλίματος στα κτήματά τους, δεν μπορούν να καλλιεργήσουν τίποτε άλλο.
Οι σταφιδοπαραγωγοί βρίσκονται στη μέση μιας τέλειας καταιγίδας: το κόστος παραγωγής εκτοξεύεται καθώς οι τιμές σε πετρέλαιο, ρεύμα, προμήθειες, φάρμακα και λιπάσματα παίρνουν την ανηφόρα και τα δυσεύρετα εργατικά χέρια κοστίζουν όλο και πιο ακριβά. Παράλληλα, η κλιματική αλλαγή φέτος έβρασε σε πολλές περιπτώσεις τα σταφύλια επάνω στα αμπέλια.
Και πιο πριν τα είχε χτυπήσει ανελέητα ο περονόσπορος, που αφάνισε στα αμπέλια το 90% της παραγωγής και στις σταφίδες κοντά στο 50% – για να τον αντιμετωπίσουν οι αγρότες με φάρμακα χρειάστηκε να βάλουν ακόμα πιο βαθιά το χέρι στην τσέπη και μάλιστα χωρίς να αποζημιώνονται γι’ αυτό από τον ΕΛΓΑ. Κάποιοι από αυτούς ακόμα δεν έχουν πληρωθεί για την περσινή τους σοδειά, ενώ άλλοι αναγκάζονται να δανείζονται χρήματα από τους εμπόρους πριν καν τρυγήσουν τη φετινή σοδειά, ώστε να ολοκληρώσουν τις απαιτούμενες για φέτος εργασίες.
Αμέτρητοι άνθρωποι ίσως αναγκαστούν άμεσα να εγκαταλείψουν φυτείες που έφτασαν σε αυτούς πάππου προς πάππου. Κάποιοι λένε ότι η σταφίδα έφτασε στο τέλος της. Οι νέοι φεύγουν, οι μεγαλύτεροι γερνάνε κι εγκαταλείπουν την καλλιέργεια, επί της ουσίας η πολιτεία δεν στηρίζει. Αραγε τα παιδιά μας θα γνωρίσουν τη «μαυρομάτα» μονάχα από τα μουσεία;
«Μας παίρνουν τα προϊόντα μας κοψοχρονιά, ενώ στο ράφι φτάνουν 6 έως 10 φορές ακριβότερα»
Συνέντευξη: Θανάσης Βομπίρης, πρόεδρος Ομοσπονδίας Αγροτικών Συλλόγων Ηλείας
Οδηγεί το αγροτικό του και τον ακολουθώ σε μια μαγική διαδρομή, που θα μπορούσε να βρίσκεται στην Τοσκάνη. «Αμπέλια και χρυσές ελιές / μοιάζεις Ελλάδα μου όπως θες / φωτιά κι αέρας, στο φως της μέρας», τραγουδάει ο Μάλαμας στα ηχεία του δικού μου αυτοκινήτου, και θα μπορούσε να είναι πραγματικά μια τέλεια ημέρα καθώς τα σταφιδοχώρια της Ηλείας διαδέχονται το ένα το άλλο στους φιδογυριστούς δρόμους.
Ωστόσο, έχει κάτι το βαθιά πονετικό αυτό το ειδυλλιακό τοπίο: ίσως -και μάλιστα πολύ σύντομα- πολλά από ετούτα τα ιστορικά αμπέλια να μην υπάρχουν πια. Ο Θανάσης Βομπίρης κατεβαίνει από το αγροτικό του και στο καφενείο του χωριού ξεκινάει να μου εξηγεί τι συμβαίνει με τη σταφίδα.
Ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Αγροτικών Συλλόγων Ηλείας μιλάει για το μεγάλο πρόβλημα επιβίωσης που αντιμετωπίζουν οι σταφιδοπαραγωγοί της Πελοποννήσου και της Ζακύνθου εξαιτίας των εξευτελιστικών τιμών της τελευταίας τριετίας, ενώ το κόστος έχει ανέβει κατακόρυφα.
«Σε συνάντηση που είχαμε με τον πρώην υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης, μας είπε ότι η σταφίδα έχει κάνει τον κύκλο της κι ενώ μας υποσχέθηκε ότι θα στηρίξει το προϊόν, έδωσε ψίχουλα στους παραγωγούς και χιλιάδες ευρώ στους μεταποιητές εμπόρους», αναφέρει ο Βομπίρης, προσθέτοντας στη ζοφερή εικόνα τις ζημιές από τα ανοιξιάτικα καιρικά φαινόμενα που συρρίκνωσαν την παραγωγή κατά 50%: την προηγούμενη χρονιά είχαμε 20.000 τόνους σταφίδα, φέτος δεν θα φτάσουμε ούτε τους 10.000.
«Υπεύθυνοι για όλα αυτά είναι η ΚΑΠ της Ε.Ε. και διαχρονικά οι κυβερνήσεις που τη στηρίζουν, η ελεύθερη οικονομία της αγοράς και ο νόμος προσφοράς και ζήτησης», λέει ο μαχητικός πρόεδρος της ΟΑΣΗ. «Τη σταφίδα και τα υπόλοιπα προϊόντα μάς τα παίρνουν κοψοχρονιά, ενώ στο ράφι φτάνουν 6 έως 10 φορές ακριβότερα. Στη σύσκεψη που κάναμε με ομοσπονδίες αγροτικών συλλόγων στις 27 Ιουλίου, αποφασίσαμε ότι μόνο ακολουθώντας τον δρόμο του αγώνα θα έχουμε αποτελέσματα για την επιβίωσή μας. Κάναμε κινητοποίηση αρχές Αυγούστου, συντονισμένα, σε όλες τις περιοχές. Ζητήσαμε συνάντηση με το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και τα συναρμόδια υπουργεία – μέχρι στιγμής δεν έχουμε πάρει απάντηση. Θα κλιμακώσουμε τον αγώνα μας με κοινό πλαίσιο διεκδικήσεων».
Τι ζητάνε οι σταφιδοπαραγωγοί; Κατώτερες εγγυημένες τιμές που να καλύπτουν το κόστος παραγωγής, να τους επιτρέπουν δηλαδή να συνεχίσουν την καλλιέργεια και να επιβιώνουν από τη δουλειά τους. Ζητούν ο ΕΛΓΑ ως δημόσιος φορέας να ασφαλίζει στο 100% για όλα τα παθογόνα αίτια. Ζητούν να μειωθεί το κόστος παραγωγής («αφορολόγητο πετρέλαιο όπως στους εφοπλιστές, φτηνά εφόδια», λέει χαρακτηριστικά ο πρόεδρος). «Καλούμε τους αγρότες σε επαγρύπνηση, τίποτα δεν χαρίζεται, θα παλέψουμε μέχρι να κερδίσουμε», καταλήγει ο Θανάσης Βομπίρης.
Πηγή: efsyn.gr/Ντίνα Δασκαλοπούλου
