Οι ρίζες του πρωταπριλιάτικου ψέματος, οι ελληνικές παραδόσεις και οι πιο διάσημες φάρσες στην Ιστορία
Η Πρωταπριλιά είναι η μέρα που το ψέμα επιτρέπεται, ακόμα και… επιβραβεύεται. Το έθιμο του αθώου ψέματος έχει βαθιές ρίζες στον ευρωπαϊκό πολιτισμό, με εκδοχές προέλευσης από τους Κέλτες αλλά και τη Γαλλία του 16ου αιώνα. Στην Ελλάδα απέκτησε τοπικές παραλλαγές και λαογραφικό βάθος, συνδεόμενο με την τύχη, τις καλλιέργειες και την αποτροπή του κακού.
Δύο είναι οι κυρίαρχες εκδοχές για την καταγωγή του εθίμου:
Η κελτική εκδοχή: Οι Κέλτες, παραδοσιακά δεινοί ψαράδες, ξεκινούσαν το ψάρεμα την 1η Απριλίου. Όμως, επειδή τα ψάρια δύσκολα τσιμπούν αυτή την εποχή, οι ίδιοι συνήθιζαν να υπερβάλλουν για τις ψαριές τους, λέγοντας ψέματα. Με τον καιρό, αυτή η συνήθεια καθιερώθηκε ως έθιμο.
Η γαλλική εκδοχή: Μέχρι το 1564, η Πρωτοχρονιά στη Γαλλία γιορταζόταν την 1η Απριλίου. Με την αλλαγή της επίσημης ημερομηνίας στην 1η Ιανουαρίου από τον βασιλιά Κάρολο Θ’, κάποιοι συνέχισαν να γιορτάζουν την παλιά ημερομηνία. Οι υπόλοιποι τους έστελναν «πρωτοχρονιάτικα δώρα» για να τους πειράξουν – μια φάρσα που εξελίχθηκε στο γνωστό μας έθιμο.
Η Πρωταπριλιά στην Ελλάδα
Στην ελληνική εκδοχή του εθίμου, το ψέμα είναι ένα παιχνίδι – με λαογραφική όμως βαρύτητα. Σύμφωνα με την παράδοση:
Όποιος ξεγελάσει κάποιον, θα έχει τύχη ή καλή σοδειά.
Το βρόχινο νερό της ημέρας θεωρείται θεραπευτικό.
Αντίθετα, το «θύμα» του αστείου ενδέχεται να έχει κακοτυχία μέσα στη χρονιά ή, σύμφωνα με πιο σκοτεινές δοξασίες, ακόμη και να χηρέψει.
Ο λαογράφος Λουκάτος ερμηνεύει το έθιμο ως «σκόπιμο ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων» ώστε να προστατευτεί η σοδειά, ενώ ο Γ. Μέγας το θεωρεί εργαλείο παραπλάνησης των αρνητικών ενεργειών, με μαγνητική σημασία για την έκβαση των πραγμάτων.
Το διάσημο ψέμα του BBC με τα… μακαρόνια
Μία από τις πιο διάσημες πρωταπριλιάτικες φάρσες σημειώθηκε το 1957 στην Αγγλία. Το BBC μετέδωσε ρεπορτάζ για τη «συγκομιδή σπαγγέτι» στην Ιταλία, δείχνοντας δέντρα που… παρήγαγαν μακαρόνια!
Ο παρουσιαστής Ρίτσαρντ Ντίμπλεμπι εξηγούσε πώς «ανθίζουν» οι μακαρονιές και πώς γυναίκες του χωριού μάζευαν τα μακαρόνια σαν καρπούς. Το κοινό, σε μεγάλο βαθμό, το πίστεψε, και χιλιάδες τηλεθεατές τηλεφωνούσαν στο BBC ζητώντας συμβουλές για το… πώς να καλλιεργήσουν μακαρόνια. Το ρεπορτάζ παρακολούθησαν περίπου 8 εκατομμύρια άνθρωποι και θεωρείται μέχρι σήμερα η πιο επιτυχημένη πρωταπριλιάτικη φάρσα στην τηλεόραση.
Το πιο διάσημο «ψέμα» στην πολιτική
Στην πολιτική, ίσως το πιο γνωστό «ψέμα» που έχει καταγραφεί ήταν εκείνο του Μπιλ Κλίντον, όταν, κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου, αρνήθηκε ότι είχε οποιαδήποτε σχέση με τη Μόνικα Λεβίνσκι.
«Δεν είπα ποτέ σε κανέναν να πει ψέματα. Ούτε μία φορά, ποτέ», δήλωσε χαρακτηριστικά, για να αποκαλυφθεί λίγο αργότερα ότι η πραγματικότητα ήταν εντελώς διαφορετική.
