Η 7η Απριλίου εκάστου έτους έχει καθιερωθεί ως η Παγκόσμια Ημέρα Υγείας. Η αιτία που εορτάζεται αυτή την ημέρα καθορίστηκε από το γεγονός ότι στις 7 Απριλίου του 1948 «γεννήθηκε» ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.), ένα εξειδικευμένο όργανο του Ο.Η.Ε. με αρμοδιότητα την εξασφάλιση της δημόσιας υγείας. Κάνοντας μια παρένθεση θα μου επιτρέψετε να σχολιάσω ότι εξαιτίας της πανδημίας που μας ταλαιπωρεί δύο χρόνια τώρα, δεν διανοούμαι να υπάρχει έστω και ένας άνθρωπος εξ’ ημών πλέον που να μην έχει μάθει ή ακούσει τον Π.Ο.Υ. του οποίου οι ανακοινώσεις καθόρισαν και θα εξακολουθούν να καθορίζουν, όπως φαίνεται για αρκετό καιρό ακόμα, το μεγαλύτερο τμήμα της ζωής μας. Σύμφωνα, λοιπόν, με το καταστατικό του οργανισμού αυτού ο κύριος στόχος του είναι «η απόλαυση του υψηλότερου δυνατού επιπέδου υγείας, ως ένα από τα θεμελιώδη δικαιώματα των ανθρώπων, χωρίς οποιαδήποτε διάκριση φυλής, θρησκείας, πολιτικών πεποιθήσεων, οικονομικής ή κοινωνικής κατάστασης». Οι αρμοδιότητες του περιλαμβάνουν την υποστήριξη της καθολικής περίθαλψης, την παρακολούθηση των κινδύνων για τη δημόσια υγεία και τον συντονισμό της αντιμετώπισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης. Η έδρα του βρίσκεται στη Γενεύη της Ελβετίας και έχει έξι ημιαυτόνομα εθνικά γραφεία και 150 τοπικά γραφεία σε όλο τον κόσμο.
Ο Οργανισμός αναμφιβόλως έχει να επιδείξει σημαντικά επιτεύγματα όπως η εξάλειψη της ευλογιάς, η σχεδόν ολική εξάλειψη της πολιομυελίτιδας και η ανάπτυξη του εμβολίου για τον έμπολα. Στις σημερινές προτεραιότητές του ανήκουν όπως είναι φυσικό η πανδημία του covid-19, ο HIV/AIDS, η ελονοσία, η φυματίωση και οι μη μεταδοτικές ασθένειες όπως οι καρδιολογικές παθήσεις, ο διαβήτης, το εγκεφαλικό επεισόδιο και ο καρκίνος.
Όλοι ανεξαιρέτως θα συμφωνήσουμε ότι οι εξελίξεις στον τομέα της υγείας τον 21ο αιώνα είναι πραγματικά σημαντικές τόσο στον διαγνωστικό όσο και στον θεραπευτικό τομέα. Η σημαντική πρόοδος στις βασικές επιστήμες όπως στην γενετική και την μοριακή βιολογία έχουν βοηθήσει σημαντικά στη βαθύτερη κατανόηση των νόσων και στην αντιμετώπισή τους. Σημαντικό ρόλο όμως για την υγεία έχει αποδειχτεί ότι παίζει η πρόληψη και η έγκαιρη διάγνωση. Αποτελεί τον πιο αποτελεσματικό τρόπο αντιμετώπισης πολλών ασθενειών στην εποχή μας. «Κάλλιον του θεραπεύειν το προλαμβάνειν» υποστήριζε ο Ιπποκράτης αναδεικνύοντας την σημασία της πρόληψης για την υγεία και την μακροζωία. Αλλά και ο Πυθαγόρας διατύπωσε συμβουλές και οδηγίες πρόληψης :«Ουδ’ υγιείας της κατά σώμα αμέλειαν έχειν χρει αλλά ποτού τε μέτρον, και σίτου, γυμνασίων τε ποιείσθαι» (δεν πρέπει να παραμελείς την υγεία του σώματος αλλά να πίνεις και να τρως και να γυμνάζεσαι με μέτρο).
Λίγη ιστορία…
Κατά τον 18 αιώνα η παρατηρητικότητα και η επιμονή του Άγγλου γιατρού Edward Jenner (1749- 1823) με την εμπειρική εφαρμογή του εμβολιασμού (δαμαλισμός) αποτέλεσε την πρώτη μεγάλη επιτυχία της προληπτικής ιατρικής ενάντια στην ευλογιά που είχε προκαλέσει το θάνατο σε περίπου 60.000.000 ανθρώπους στην Ευρώπη. Ο Άγγλος παθολόγος Edward Jenner έχει καταγραφεί στην ιστορία ως ο “πατέρας” του εμβολιασμού, εφαρμόζοντας πρώτος τον “δαμαλισμό” ως μέσο προστασίας από την ευλογιά. Το 1796 εμβολίασε τον 8χρονο Τζέιμς Φίλιπς με υγρό από το πύον των φυσαλίδων που έβγαζαν στα χέρια όσοι άρμεγαν τις αγελάδες και για κάποιο λόγο δεν νοσούσαν. Στη συνέχεια ο μικρός ήρθε σε επαφή με άρρωστα άτομα, αλλά δεν νόσησε. Η πρώτη ονομασία προέρχεται από τη μεσαιωνική λέξη δαμάλι (=μικρό μοσχάρι) και αργότερα ονομάστηκε vaccine (εμβόλιο) από την λατινική λέξη vacca (αγελάδα).
Οι βάσεις όμως για την οργάνωση συστημάτων Πρωτοβάθμιας φροντίδας Υγείας και πρόληψης τέθηκαν το 1978 κατά την διάσκεψη της Alma-Ata που διοργάνωσε ο ΠΟΥ οι στόχοι της οποίας έγιναν αποδεκτοί από όλα τα κράτη που συμμετείχαν συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Το 1981, στην 34η γενική συνέλευση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας στο πρόγραμμα «Υγεία για όλους το 2000», αποφασίστηκε ο αναπροσανατολισμός των υπηρεσιών υγείας στην κατεύθυνση της πρόληψης και της αγωγής υγείας. Έκτοτε, ακολούθησαν αρκετές συνελεύσεις, διακηρύξεις και παγκόσμια συνέδρια όπου προτείνονται διαρκώς νέες παρεμβάσεις και εξειδικεύονται δράσεις για τη Προαγωγή της Υγείας.
Κατανοώντας την πιθανότητα να γίνει η αναφορά αυτή στην υγεία δικαιολογημένα μονότονη θα εκτιμούσα ιδιαιτέρως λίγη ακόμα από την υπομονή σας για να διαφωτίσουμε μία εννοιολογική σύγχυση που δημιουργήθηκε με την καθημερινή χρήση κάποιων όρων. Με το πέρασμα των χρόνων και την εκρηκτική ανάπτυξη των διαγνωστικών τεχνικών της ιατρικής ο όρος πρόληψη άρχισε να συγχέεται με τον όρο έγκαιρη διάγνωση. Το 1964 ο Gerald Caplan προσπαθώντας να διαχωρίσει τις έννοιες εισήγαγε τους όρους πρωτογενής, δευτερογενής και τριτογενής πρόληψη οι οποίοι επικράτησαν και χρησιμοποιούνται ευρέως μέχρι σήμερα.
Την διακρίνουμε σε Πρωτογενή , Δευτερογενή και Τριτογενή πρόληψη.
Α. Πρωτογενής: Αποβλέπει στην αποφυγή και την καταπολέμηση κινδύνων οι οποίοι απειλούν την υγεία μας. Περιλαμβάνει μέτρα ατομικής και ομαδικής προστασίας επιδιώκοντας να αυξήσει το προσδόκιμο επιβίωσης και να βελτιώσει την ποιότητα ζωής. Εδώ ανήκουν ο εμβολιασμός, ο έλεγχος καρδιαγγειακών νοσημάτων, αρτηριακής πίεσης, κληρονομικού ιστορικού, σακχαρώδους διαβήτη, παχυσαρκίας, καπνίσματος, διατροφικών συνηθειών, σωματικής άσκησης και στρεσογόνων καταστάσεων.
Β. Δευτερογενής: Μέσω της έγκαιρης-πρώιμης διάγνωσης και της αποτελεσματικής τους αντιμετώπισης έχει σκοπό την αποτροπή της παγίωσης μιας διαταραχής ή της εξέλιξης μιας νόσου. Περιλαμβάνει εξετάσεις όπως είναι η μαστογραφία , το τεστ Παπανικολάου, η κολονοσκόπηση για την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του μαστού, της μήτρας και του παχέος εντέρου αντίστοιχα. Επίσης, τον έλεγχο για οστεοπόρωση και την έγκαιρη διάγνωση για τον καρκίνο του προστάτη.
Γ. Τριτογενής: Περιλαμβάνει θεραπευτικές παρεμβάσεις στους ήδη νοσήσαντες με σκοπό τον περιορισμό της έντασης των συμπτωμάτων και της σοβαρότητας των επιπλοκών της νόσου.
Τούτων λεχθέντων, η διασφάλιση της υγείας μας αποτελεί ύψιστη προτεραιότητα τόσο σε ατομικό όσο και κοινωνικό επίπεδο. Γίνεται αντιληπτόν ότι ιατροί, νοσηλευτές, κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι, επιδημιολόγοι και η Πολιτεία πρέπει συντονισμένα να αγωνίζονται με οργανωμένα προγράμματα παρέμβασης και συμβουλευτικής υποστήριξης ώστε να πληροφορούν το κοινό για την σημασία της πρόληψης και της έγκαιρης διάγνωση.
Αγαπητοί αναγνώστες, είναι σίγουρο ότι κατά την διάρκεια της ανάγνωσης αυτού του άρθρου αφιερωμένου στην τόσο όμορφη και σημαντική ημέρα ένα ερώτημα θα αναδύθηκε ευλόγως! Μα υγεία είναι μόνο η λειτουργική οργανική κατάσταση ενός ανθρώπου; Ω. Φευ! Καθ’ όλη την διάρκεια της γραφής αναρωτιόμουν σε ποιο σημείο του άρθρου, στην αρχή ή στο τέλος, να μιλήσω και για την άλλη διάσταση της υγείας με ποιοτικό πρόσημο, το έμψυχον κατά τον Αριστοτέλη. Με το πέρασμα των αιώνων και την ανάπτυξη και άλλων επιστημών (ψυχολογίας, ψυχιατρικής, νευροψυχολογίας, νευρολογίας) φτάσαμε στο σημείο να μπορούμε να λέμε με σιγουριά ότι η Υγεία είναι ο παράγοντας που δεν μετράει μονό την φυσική αλλά την ψυχολογική και την πνευματική κατάσταση ενός ζώντος οργανισμού. Σύμφωνα δε και με τον ορισμό που διατυπώθηκε στο καταστατικό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (1946) η υγεία είναι «η κατάσταση της πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας». Υπό το πρίσμα των ανωτέρω, κατανοούμε όλοι ότι η έννοια της υγείας δεν προσδιορίζεται μονό από την σωματική μας κατάσταση αλλά και από άλλους παράγοντες όπως: η ψυχολογική μας κατάσταση, η κοινωνική, η οικονομική, η εργασιακή, το περιβάλλον, η οικογένεια, ο τρόπος ζωής, η διατροφή, η σωματική άσκηση και οι συνθήκες διαβίωσης.
Είναι γεγονός ότι τα τελευταία δυο χρόνια βρισκόμαστε στο μάτι του κυκλώνα ενός ιού, στην θύελλα μιας παγκόσμιας πανδημίας που μαζί με την μακρόχρονη οικονομική κρίση που μαστίζει τον κόσμο έχουν επιφέρει σοβαρές συνέπειες στα συστήματα υγείας παγκοσμίως και περαιτέρω επιπτώσεις στην υγεία όλων μας.
Κατόπιν τούτων, η σημερινή ημέρα είναι μια ξεχωριστή ημέρα του χρόνου. Είναι ημέρα χαράς γιατί συνειδητοποιούμε ότι η υγεία είναι ένα αγαθό πολύτιμο που πρέπει να το εξασφαλίζουμε για τον εαυτό μας, αλλά και ημέρα προβληματισμού και ευαισθητοποίησης σε όλο τον κόσμο για να βρούμε τους τρόπους να καλύψουμε τα κενά και να επιλύσουμε τα υφιστάμενα αλλά και τα επερχόμενα προβλήματα στον τομέα της υγείας.
Για όλους εμάς, η υγεία, σωματική-ψυχική-πνευματική είναι προ-πάντων!!
Πηγές:
