Το Χριστόψωμο είναι το ψωμί που φτιάχνουν οι γυναίκες προς τιμήν του Χριστού με ιδιαίτερη φροντίδα και υπομονή, τις παραμονές των Χριστουγέννων. Είναι το ευλογημένο ψωμί του χριστουγεννιάτικου τραπεζιού, αφού αυτό θα στηρίξει τη ζωή του νοικοκύρη και της οικογένειάς του. Τη μορφή, το σχήμα και τον στολισμό τού ψωμιού αυτού κανονίζουν οι τοπικές συνήθειες.
Στα περισσότερα μέρη, στη μέση της επιφάνειας του χριστόψωμου σχηματίζουν με ζυμάρι το σημείο τού σταυρού και στις άκρες του τοποθετούν αμύγδαλα και καρύδια, που αποτελούν σύμβολα πλούσιας παραγωγής. Η διακόσμησή του καθορίζεται ακόμη και από το επάγγελμα τού νοικοκύρη. Έτσι, αν αυτός είναι γεωργός ή τσοπάνης, στο χριστόψωμο σχηματίζουν βόδια και αλέτρι ή πρόβατα και κατσίκια. Σε μερικά μέρη μέσα στο ζυμάρι βάζουν κι ένα νόμισμα ή κάποιο άλλο σημάδι, για να φανεί, κατά το μοίρασμα, ο τυχερός τού σπιτιού.
Από τα πιο εντυπωσιακά ήταν το σαρακατσάνικο χριστόψωμο, με ολόκληρες παραστάσεις πάνω του από την ποιμενική ζωή. Οι Σαρακατσάνοι θεωρούν τα Χριστούγεννα ως καθαρά ποιμενική εορτή και είναι περήφανοι γιατί ο Χριστός γεννήθηκε ανάμεσα σε τσοπάνηδες και πρόβατα.
Χριστόψωμο, το παραδοσιακό ψωμί των Χριστουγέννων
Στην Κρήτη, το ζύμωμα του χριστόψωμου αποτελεί μια ιεροτελεστία. Χρησιμοποιούνται ακριβά υλικά, όπως ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα και γαρίφαλα, ενώ κατά το ζύμωμα οι γυναίκες τραγουδούν: «Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει». Αρχικά, πλάθουν το ζυμάρι και παίρνοντας τη μισή από τη ζύμη φτιάχνουν μια κουλούρα. Με την υπόλοιπη μισή φτιάχνουν με λωρίδες ένα σταυρό. Στο κέντρο του σταυρού βάζουν ένα άσπαστο καρύδι ή ένα αυγό, συμβολίζοντας τη γονιμότητα. Την υπόλοιπη επιφάνεια τη διακοσμούν με διάφορα σχήματα, όπως λουλούδια, φύλλα, καρπούς ή πουλιά. Η διακόσμηση αυτή τονίζει το σκοπό του Χριστόψωμου και εκφράζει τις προσδοκίες των πιστών για καλή σοδειά και παραγωγή των ζώων.
Την ημέρα των Χριστουγέννων, κατά τη διάρκεια του μεσημεριανού γεύματος, ο νοικοκύρης του σπιτιού παίρνει το χριστόψωμο, το σταυρώνει, το κόβει και το μοιράζει σ’ όλη την οικογένειά του και σε όσους παρευρίσκονται στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Πολλοί παρομοιάζουν τη διαδικασία αυτή με το μυστήριο της Θείας Κοινωνίας.
Σε ορισμένα μέρη, όπως στην Αιτωλία, περίμεναν προτού το κόψουν να περάσει πρώτα ο παπάς να το ευλογήσει. Έπαιρνε έτσι το χριστόψωμο θέση ιερής αρτοκλασίας. Τελειώνοντας την ευχή που έλεγε, ο παπάς έπαιρνε το χριστόψωμο και, κρατώντας το με τα δυο του χέρια, το τσάκιζε πάνω στο κεφάλι του. Αν το κομμάτι που κρατούσε με το δεξί χέρι ήταν το μεγαλύτερο, σήμαινε ότι ο πολύς χειμώνας πέρασε και θα γλυτώσουν πρόβατα και κατσίκια από το κρύο. Αντίθετα, αν το μεγαλύτερο κομμάτι βρισκόταν προς τα αριστερά, οι οιωνοί για τα ζώα και τα γεννήματα δεν ήταν και πολύ αίσιοι.
Παρόμοιες μαντικές συνήθειες κυριαρχούσαν και αλλού. Στα Επτάνησα, το βράδυ της παραμονής έπαιρναν το χριστόψωμο και πήγαιναν κοντά στη φωτιά. Ο νοικοκύρης έριχνε λάδι ή κρασί στη φλόγα. Αν μεγάλωνε, αυτό ήταν καλός οιωνός για το σπίτι· αν έσβηνε, κακός.
Το έθιμο του Χριστόψωμου αποτελεί μια συνήθεια βαθιά ριζωμένη στη χώρα μας και θεωρείται έργο θείο κι έθιμο καθαρά Χριστιανικό. Κατά τόπους, το συναντάμε σε παραλλαγές μορφών ή ονομασιών όπως: «το ψωμί του Χριστού», «Σταυροί», «βλάχες» κ.ά.
Εκτός από τα καθαυτό χριστόψωμα συνηθίζονται και άλλου είδους ψωμιά για τα Χριστούγεννα. Στη Δυτική Μακεδονία ζυμώνουν μικρά ψωμάκια για τα παιδιά που λένε τα κάλαντα, καθώς και ειδικές κουλούρες για τα βόδια και τα άλλα ζώα του σπιτιού τους.
Χριστούγεννα: Πώς φτιάχνουμε Χριστόψωμο
Συστατικά
TIP
Τσέκαρε όσα υλικά έχεις χρησιμοποιήσει στη συνταγή ή σημείωσε όσα υλικά έχεις και πρόσθεσε τα υπόλοιπα στη λίστα αγορών πατώντας το κουμπί που θα βρεις πιο κάτω.
Για το ζυμάρι
- 550-600 ml νερό, σε θερμοκρασία δωματίου
- 18 γρ. μαγιά ξηρή
- 120 γρ. ζάχαρη κρυσταλλική
- 50 γρ. ελαιόλαδο, +έξτρα 10 γρ. για το μπολ
- 1 κιλό αλεύρι σκληρό
- 1 κ.γ. κανέλα
- 10 γρ. αλάτι
- 30 γρ. γλυκάνισο
- 100 γρ. καρυδόψιχα
Για το στόλισμα
- 120 γρ. νερό, χλιαρό
- 20 γρ. ελαιόλαδο
- 1/2 κ.γ. αλάτι
- 250 γρ. αλεύρι γ.ο.χ.
- 1 καρύδι, ολόκληρο
- 1 αυγό, ελαφρά χτυπημένο για το άλειμμα
Για το γλασάρισμα
- 120 γρ. μέλι
- 20 γρ. κονιάκ
Μέθοδος Εκτέλεσης
TIP
Καθώς μαγειρεύεις, τσέκαρε τα βήματα που ολοκληρώνεις και ακολούθησε τη συνταγή χωρίς να χαθείς.
Για το ζυμάρι
- Ρίχνουμε στον κάδο του μίξερ το νερό (ξεκινώντας από τα 550 γρ.), την μαγιά, τη ζάχαρη και ανακατεύουμε καλά με ένα σύρμα χειρός ώστε να διαλυθεί η μαγιά και να ξεκινήσει να ενεργεί.
- Προσθέτουμε το λάδι, το αλεύρι, την κανέλα και χτυπάμε με τον γάντζο σε μέτρια ταχύτητα, ώστε να ομογενοποιηθεί το μείγμα μας και να δέσει το ζυμάρι (περίπου 5-8 λεπτά).
- Τέλος προσθέτουμε το αλάτι, τον γλυκάνισο, τα καρύδια και χτυπάμε για 1 λεπτό ακόμα ώστε να ανακατευτούν με το ζυμάρι μας. Δεν τα βάζουμε από την αρχή για να μην διαλυθούν στο ζυμάρι μας.
- Σε περίπτωση που η ζύμη μας είναι πολύ σφιχτή και χρειαστεί προσθέτουμε το υπόλοιπο νερό.
- Σε ένα μπολ προσθέτουμε 1 κ.σ. ελαιόλαδο και βάζουμε μέσα το ζυμάρι μας.
- Καλύπτουμε με μία πετσέτα και το αφήνουμε για 1-1 ½ ώρα μέχρι να διπλασιαστεί.
Για το στόλισμα
- Στον κάδο του μίξερ (αφού πρώτα τον έχουμε καθαρίσει) προσθέτουμε όλα τα υλικά για το στόλισμα: το νερό, το ελαιόλαδο, το αλεύρι, το αλάτι και χτυπάμε με το φτερό για 2-3 λεπτάκια μέχρι να πάρουμε μια λεία ζύμη.
- Αφαιρούμε από τον κάδο και το τυλίγουμε με μεμβράνη για να ξεκουραστεί.
Για το Χριστόψωμο
- Ξεφουσκώνουμε το ζυμάρι μας πιέζοντας λίγο με τα δάχτυλά μας ελαφρά και σχηματίζουμε με τα χέρια μας ένα στρογγυλό καρβέλι.
- Σε ένα στρογγυλό ταψάκι διαμέτρου 30 εκ. που έχουμε βουτυρώσει και στρώσει στον πάτο μία λαδόκολλα, τοποθετούμε το ζυμάρι και το αφήνουμε να απλωθεί μόνο του.
- Αφαιρούμε την μεμβράνη από το ζυμάρι για το στόλισμα και το κόβουμε σε 6 κομμάτια.
- Σχηματίζουμε κορδόνι από το κάθε κομμάτι σε και ανά τρία κορδόνια φτιάχνουμε μια πλεξούδα. Έτσι στο τέλος έχουμε 2 πλεξούδες οι οποίες πρέπει να έχουν μήκος όση η διάμετρος του ταψιού.
- Αλείφουμε τη ζύμη στο ταψάκι με λίγο αυγό (για να κολλήσουν τα δύο ζυμάρια μας) και βάζουμε τις πλεξούδες που σχηματίσαμε από πάνω σε σχήμα σταυρού.
- Στο κέντρο τους τοποθετούμε το καρύδι.
- Καλύπτουμε με μία πετσέτα και αφήνουμε να φουσκώσει το ψωμί , για δεύτερη φορά, για 1 ώρα.
- Προθερμαίνουμε τον φούρνο στους 180° C στον αέρα.
- Ψήνουμε για 50 λεπτά με 1 ώρα.
- Λίγο πριν το βγάλουμε από τον φούρνο ετοιμάζουμε το γλάσο μας ανακατεύοντας το μέλι με το κονιάκ πολύ καλά.
- Αφαιρούμε από τον φούρνο και έτσι όπως είναι καυτό αλείφουμε από πάνω με ένα πινέλο το γλάσο μας.
