(άρθρο στο World review του Euro2day και NYTimes)
Η διεθνής επιστροφή στον ρεαλισμό και στις ισορροπίες ισχύος επιβάλλει μια νέα προσέγγιση στα ελληνοτουρκικά.
“Aποχαιρετισμός στη βεβαιότητα»! Ένας πολύ προκλητικός τίτλος γι’ αυτό το αφιέρωμα, που περιγράφει μια πολύ ανησυχητική κατάσταση. Την οποία βιώνουμε όλο και περισσότερο τα τελευταία χρόνια.
Να εξηγηθούμε, λοιπόν:
Αυτό που ονομάζουμε «βεβαιότητα» είναι η αίσθηση που κυριάρχησε -κυρίως στον δυτικό κόσμο- επί τρεις δεκαετίες (από την κατάρρευση του διπολισμού και μετά) ότι η διεθνής ειρήνη, η διεθνής ανάπτυξη και η διεθνής σταθερότητα θα μπορούσαν να θεμελιωθούν σε μια «διεθνή κοινότητα δικαίου»: πάνω σε κοινά αποδεκτούς κανόνες, πάνω σε οικουμενικές αρχές και μέσα από διεθνή όργανα, στα οποία ισότιμα θα εκπροσωπούνταν όλα τα κράτη. Κι αυτό θα αποτελούσε -υποτίθεται- ένα πρώτο βήμα «διεθνούς διακυβέρνησης»…
Αυτό που επικράτησε, ωστόσο, είναι κάτι εντελώς διαφορετικό: ένα άναρχο διεθνές σύστημα! Το οποίο είναι πολυκεντρικό. Δεν στηρίζεται πάνω σε κοινούς κανόνες δικαίου που τους σέβονται όλοι. Ούτε σε οικουμενικά αποδεκτές ουμανιστικές αρχές…
Δηλαδή επικράτησε τελικά -παρά τις αντίθετες προσδοκίες- η «Σχολή του Ρεαλισμού»! Η οποία στηρίζεται στη λογική της ισχύος και των εθνικών συμφερόντων. Και όπου μόνη «αρχή» για να οργανώσει την «αναρχία», είναι οι ισορροπίες ισχύος (χρήσιμο είναι ίσως, σήμερα, να ξαναδιαβάσουμε τις «Ξυγγραφές» του Θουκυδίδη)…
Στην περίπτωσή μας, ωστόσο, η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο «άναρχη». Διότι οι διάφορες «μεγάλες» και «μεσαίες» δυνάμεις παρεμβαίνουν με τρόπο ασύμμετρο, δηλαδή δυσανάλογα προς την πραγματική ισχύ τους. Είτε υποτιμώντας την ισχύ τους είτε υπερτιμώντας την. Για παράδειγμα υπάρχουν δυνάμεις που, ενώ έχουν ισχύ, αποσύρονται -όπως οι ΗΠΑ για παράδειγμα. Ή δυνάμεις που αποφεύγουν να κάνουν «προβολή ισχύος» (όπως η Γερμανία). Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν και χώρες που προβάλλουν την ισχύ τους πολύ περισσότερο απ’ όσο αντέχουν. Τέτοια είναι η περίπτωση της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο.
Αν η επιστροφή στον «ρεαλισμό» -δηλαδή στη λογική της ισχύος και των ισορροπιών ισχύος- καθιστά το διεθνές σύστημα πολυκεντρικό και άναρχο, αυτή η ασυμμετρία ισχύος το καθιστά ιδιαίτερα χαοτικό και εγγενώς ασταθές.
Ιδιαίτερα στην Ανατολική Μεσόγειο, στο κενό που δημιουργεί η αμερικανική «απόσυρση», παρεμβαίνουν τρεις χώρες με παρελθόν αυτοκρατορίας: Η Ρωσία, που επιδιώκει να επιστρέψει σε status μεγάλης περιφερειακής δύναμης. Η Τουρκία, που προσπαθεί να αναβιώσει την παλιά επιρροή της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Και η Γαλλία, στην οποία δίνεται η ευκαιρία να γίνει επικεφαλής μιας μεγάλης συμμαχίας των «κοσμικών» αραβικών καθεστώτων, αλλά και των Ευρωπαίων που θέλουν να αντισταθούν στη διείσδυση των ισλαμιστών.
Αυτό το τρίτο σχήμα -με πρωταγωνίστρια την ευρωπαϊκή Γαλλία- ενδιαφέρει την Ελλάδα (αλλά και μεγάλο μέρος των λαών της περιοχής) για πολλούς λόγους:
Συσπειρώνει το μεγαλύτερο μέρος των αραβικών χωρών, από την Αίγυπτο ως την Ιορδανία, και τα περισσότερα κράτη του Κόλπου -αλλά και το ίδιο το Ισραήλ- μαζί με τη Γαλλία κι όσες ευρωπαϊκές χώρες βλέπουν την έξαρση της ισλαμιστικής βίας στις κοινωνίες τους.
Λέμε -και πολύ σωστά- ότι δεν πρέπει να ταυτίζουμε τους μουσουλμάνους γενικά με τους ακραίους ισλαμιστές. Τώρα, οι «κοσμικοί» μουσουλμάνοι, που θεωρούν κι αυτοί πρωταρχικό κίνδυνο για τις δικές τους κοινωνίες τα ισλαμιστικά δίκτυα, ζητούν τη συμμαχία με τη Δύση, σε κάτι που είναι ζωτικής σημασίας και για την ίδια τη Δύση. Να αντιμετωπίσουμε «κοινό εχθρό»! Αυτή τη σύγκλιση μαζί τους δεν μπορούμε να την αρνηθούμε.
Ταυτόχρονα, εκφράζει και τους Ευρωπαίους, που παρακολουθούν με τρόμο την έξαρση δολοφονικής βίας των ισλαμιστικών δικτύων στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, βλέπουν με απέχθεια την Τουρκία να στηρίζει ανοικτά τους ισλαμιστές και νιώθουν απελπισία από την αδυναμία της Ε.Ε. να κάνει κάτι γι’ αυτό. Τώρα, με πρωτοπόρο την ευρωπαϊκή Γαλλία (και όσα ευρωπαϊκά κράτη συνεργαστούν μαζί της) μπορεί να δοθεί μια επαρκής και αποτελεσματική ευρωπαϊκή απάντηση. Πράγμα που «σώζει» την Ευρώπη, αν μη τι άλλο, στα μάτια των ίδιων των Ευρωπαίων… Βέβαια, δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι θα γίνει, είναι όμως εφικτό.
Τέλος, αυτή η συμμαχία που υποκινήθηκε για λόγους άσχετους με την Ελλάδα, αποτελεί μοναδική ευκαιρία και για την Ελλάδα και για την Κύπρο! Οι οποίες είναι κράτη-μέλη της Ε.Ε. που απειλούνται άμεσα από τρίτη χώρα, ενώ επισήμως η Ε.Ε. δεν είναι σε θέση να κάνει τίποτε παραπάνω από το να εκφράζει τη… λύπη της!
Όμως, η τετραμερής Ελλάδα – Κύπρος – Αίγυπτος – Ισραήλ και η αμυντική συνεργασία μας με τη Γαλλία μπορούν να εξουδετερώσουν την τουρκική απειλή για όλους… Τώρα πια οι συνθήκες που δημιουργούνται, ευνοούν μια νέα αρχιτεκτονική για την Ανατολική Μεσόγειο και για τη Μέση Ανατολή πλέον. Μιλάω για κάτι πραγματικά καινούργιο: την αναδιάρθρωση του ΝΑΤΟ, ώστε να περιλαμβάνει πλέον και την Αίγυπτο και το Ισραήλ (και την Κύπρο βέβαια) παρακάμπτοντας (και εξουδετερώνοντας) τις αποσταθεροποιητικές πολιτικές του νεο-οθωμανισμού.
Αυτό πλέον είναι επιθυμητό για πολλούς -και απολύτως εφικτό. Είναι συμφέρον για τη Δύση συνολικά -κι ακόμα περισσότερο συμφέρον για τα κοσμικά αραβικά καθεστώτα. Και θα ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρον και για τη νέα προεδρία Μπάιντεν.
Τώρα πια είναι και αναπόφευκτη επιλογή. Στην οποία μας… σέρνει η τουρκική υπερ-επέκταση…
Επαληθεύοντας και το βασικό θεώρημα του «ρεαλισμού»: όποιος παρασύρεται σε υπερεπέκταση, συσπειρώνει τους εχθρούς, που τελικά θα τον νικήσουν!
ΥΓ. Ο κορωνοϊός τελικά θα νικηθεί. Το εμβόλιο βρίσκεται ήδη κοντά. Αλλά οι μεγάλες προκλήσεις από τη γενικευμένη γεωπολιτική αστάθεια είναι εδώ για να μείνουν. Κι αυτές πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Αποχαιρετώντας βολικές ίσως, αλλά και πολύ απατηλές, βεβαιότητες από το παρελθόν…
Αντώνης Σαμαράς: Μια νέα αρχιτεκτονική για την περιοχή μας
