Η νόσος Alzheimer είναι μια εκφυλιστική νόσος του εγκεφάλου και χαρακτηρίζεται από προοδευτική έκπτωση των νοητικών λειτουργιών, όπως της μνήμης, σκέψης, αντίληψης, υπολογισμού, γλώσσας, ικανότητας μάθησης και κρίσης.
Τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της αύξησης του μέσου όρου ζωής αλλά και της ευαισθητοποίησης προς τα συμπτώματά της, η διάγνωση της νόσου εμφανίζει σημαντική αύξηση. Σήμερα, πάσχουν από Alzheimer 160.000 άνθρωποι στην Ελλάδα, 6.000.000 στην Ευρώπη και 26.000.000 σ’ όλο τον κόσμο. H νόσος εκδηλώνεται συνήθως σε άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών, ενώ είναι πολύ σπάνια σε ηλικίες μικρότερες των 50 ετών.
Η νόσος περιγράφηκε για πρώτη φορά το 1906, από τον Alois Alzheimer και έκτοτε η επιστημονική κοινότητα καταβάλει προσπάθειες για να βρεθεί ριζική θεραπεία. Αν και κάτι τέτοιο δεν έχει καταστεί εφικτό μέχρι στιγμής, μεγάλη πρόοδος έχει σημειωθεί στη διάγνωση της νόσου σε πολύ αρχικά στάδια και, συνεπακόλουθα, στην καλύτερη αντιμετώπιση των συνεπειών της.
Άνοια και Alzheimer
Με τον όρο άνοια εννοούμε την έκπτωση των νοητικών ικανοτήτων του ατόμου: της μνήμης, της κρίσης, του λόγου, της προσωπικότητας αλλά και της καθημερινής λειτουργικότητας. Επιπλέον, οι ασθενείς που πάσχουν από άνοια χαρακτηρίζονται από ανικανότητα συγχρονισμένων κινήσεων παρά την ακεραιότητα κινητικών λειτουργιών, αδυναμία αναγνώρισης αντικειμένων και διαταραχές στην ικανότητα εκτέλεσης λειτουργιών όπως ο σχεδιασμός, οι αριθμητικές πράξεις κ.α.
Άνοια μπορούν να προκαλέσουν τα αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια, μεγάλα και μικρά, οι όγκοι του εγκεφάλου, το AIDS, διάφορες εγκεφαλίτιδες, μεταβολικά νοσήματα, νοσήματα του θυρεοειδούς, διάφορα φάρμακα κ.ά. Όμως, η νόσος Alzheimer αποτελεί τη συχνότερη μορφή άνοιας (60% του συνόλου).
Ποια είναι τα αίτια της νόσου;
Τα αίτια της νόσου παραμένουν άγνωστα. Η νόσος Alzheimer είναι μια πολυπαραγοντική νόσος που συνδέεται με τον σακχαρώδη διαβήτη, την παχυσαρκία, την υπερχοληστερολαιμία, το κάπνισμα αλλά και με γενετικούς, περιβαλλοντικούς και μεταβολικούς παράγοντες, καθώς και με την έλλειψη νοητικής και σωματικής άσκησης. Πιθανοί παράγοντες που μπορεί να δηλώνουν προδιάθεση στη νόσο είναι οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, το ιστορικό καρδιακών ή / και εγκεφαλικών επεισοδίων, η παρουσία αρτηριακής υπέρτασης και η ύπαρξη συγγενούς με σύνδρομο Down.
Διάγνωση και συμπτώματα της νόσου
Η νόσος μπορεί να διαγνωστεί όταν η νοητική έκπτωση φθάνει σε σημείο, ώστε να επηρεάζονται οι καθημερινές δραστηριότητες του ασθενούς. Η διάγνωση βασίζεται στο ιστορικό του ασθενούς και σε μια λεπτομερή νευρολογική εξέταση η οποία πρέπει να περιλαμβάνει και ψυχομετρικές δοκιμασίες. Οι απεικονιστικές μέθοδοι AΤΕ (Αξονική Τομογραφία Εγκεφάλου) και ΜΤΕ (Μαγνητική Τομογραφία Εγκεφάλου) θα αναδείξουν την φλοιο-υποφλοιώδη ατροφία. Ο παρακλινικός έλεγχος θα πρέπει να επεκταθεί έτσι ώστε να αναδείξει άλλα πιθανά αίτια που μπορεί να προκαλέσουν συμπτωματολογία άνοιας. Τα πιο σημαντικά από αυτά είναι η έλλειψη της βιταμίνης B12, παθήσεις του θυρεοειδούς -παραθυρεοειδούς αδένα, η υπογλυκαιμία, η υπερουριχαιμία, η σύφιλις κ.α.
Παρόλα αυτά, η οριστική διάγνωση της μορφής της άνοιας, και επομένως και του κατά πόσον πρόκειται όντως για νόσο Alzheimer, γίνεται σε ποσοστά 80 με 90% μόνο μετά θάνατον, με την ιστοπαθολογική εξέταση του εγκεφάλου. Τότε, στην άνοια τύπου Alzheimer, διακρίνονται οι χαρακτηριστικές της νόσου νευροϊνιδιακές αλλοιώσεις και οι πλάκες.
Η κατά το δυνατόν έγκαιρη διάγνωση της νόσου έχει μεγάλη σημασία για τους εξής λόγους:
Καθώς η νόσος αυτή επηρεάζει όχι μόνο τον ασθενή, αλλά και ευρύτερα την οικογένειά του, η πρώιμη διάγνωση δίνει τα χρονικά περιθώρια αποδοχής της κατάστασης, διατήρησης της ποιότητας ζωής και προγραμματισμού για το μέλλον όλων αυτών των ατόμων.
Παρά το γεγονός ότι δεν υπάρχει ριζική θεραπεία, έχουμε σήμερα στη διάθεσή μας φάρμακα που ανακόπτουν την εξέλιξη της νόσου. Όσο νωρίτερα γίνει η διάγνωση και χορηγηθούν τα σκευάσματα αυτά, τόσο ουσιαστικότερα είναι τα αποτελέσματα τους.
Όχι σπάνια, συμπτώματα όπως αυτά της νόσου Alzheimer προκαλούνται και από άλλες σωματικές ή ψυχικές παθήσεις. Για παράδειγμα, από άλλα είδη ανοϊκών συνδρόμων, κατάθλιψη, νόσους του θυρεοειδούς ή από την επίδραση φαρμάκων στον εγκέφαλο. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ακριβής και έγκαιρη διάγνωση έχει σημασία, καθώς η κατάσταση είναι αναστρέψιμη.
Η εξέλιξη της νόσου υποδιαιρείται σε 3 στάδια:
Πρώιμο στάδιο
Συνήθως ένα άτομο στην πρώιμη φάση ανάπτυξης της νόσου Alzheimer:
– Έχει σταδιακά αυξανόμενη σύγχυση σχετικά με το πού βρίσκεται, ενώ παρουσιάζει επίσης την τάση να χάνεται εύκολα.
– Χάνει την ικανότητα να ξεκινάει δραστηριότητες με δική του πρωτοβουλία και χωρίς καθοδήγηση.
-Αποφεύγει να αντιμετωπίσει νέες, μη οικείες καταστάσεις, όπως να κάνει ένα ταξίδι.
– Παρουσιάζει καθυστερημένες αντιδράσεις και μειωμένη ικανότητα εκμάθησης.
– Αρχίζει να μιλά με πολύ αργότερο ρυθμό σε σχέση με το παρελθόν.
– Δυσκολεύεται να διαχειριστεί τα οικονομικά του και να τακτοποιήσει τους λογαριασμούς του.
– Παρουσιάζει «φτωχή» κριτική ικανότητα και λαμβάνει λανθασμένες αποφάσεις.
– Μπορεί να είναι κυκλοθυμικό και να έχει ενδείξεις κατάθλιψης, ενόχλησης και νευρικότητας.
Αυτά τα συμπτώματα είναι συνήθως πιο έντονα όταν το άτομο βρίσκεται σε ένα καινούριο μέρος ή καλείται να αντιμετωπίσει ένα ασυνήθιστο ή πρωτόγνωρο γι’ αυτό περιστατικό.
Μεσαίο στάδιο
Κατά το μεσαίο στάδιο της νόσου ο πάσχων:
– Δυσκολεύεται να αναγνωρίσει στενούς φίλους, ακόμη και μέλη της οικογένειάς του.
– Είναι ανήσυχος και περιπλανιέται.
– Έχει πρόβλημα σε απλές δραστηριότητες όπως την ανάγνωση, τη γραφή και την αριθμητική.
– Αντιμετωπίζει πρόβλημα με την οργάνωση των σκέψεών του σε λογική σειρά.
– Δυσκολεύεται να ντυθεί.
– Νευριάζει εύκολα, ενώ μπορεί να γίνει εχθρικό και μη διαθέσιμο για συνεργασία.
– Πιστεύει παράλογα πράγματα (παρακρούσεις), είναι καχύποπτο προς τους άλλους και ευερέθιστο.
– Χρειάζεται συνεχή επίβλεψη.
– Χάνει την αίσθηση του χρόνου.
Τελικό στάδιο
Στα τελικά στάδια της Νόσου Alzheimer ο ασθενής παρουσιάζει τα εξής συμπτώματα:
– Δεν μπορεί πλέον να κάνει μόνο του μπάνιο, να φάει, να ντυθεί ή να πάει τουαλέτα.
– Ενδέχεται να καθηλωθεί στο κρεβάτι ή σε αναπηρικό καροτσάκι.
– Χάνει την ικανότητα μάσησης της τροφής.
– Χάνει εύκολα την ισορροπία του και μπορεί να πέφτει συχνά.
– Παρουσιάζει ιδιαίτερα μεγάλη σύγχυση κατά τις βραδινές ώρες και έχει αϋπνίες.
– Δεν μπορεί να επικοινωνήσει λεκτικά.
– Έχει ακράτεια ούρων.
Πρόληψη
Η πρωτογενής πρόληψη της νόσου Alzheimer δεν είναι δυνατή προς το παρόν, εφ’ όσον η αιτιολογία της νόσου παραμένει άγνωστη και γι αυτό δεν υπάρχουν ειδικές συμβουλές για την πρόληψή της. Όμως, σε πολλές περιπτώσεις αγγειακές βλάβες του εγκεφάλου υποβοηθούν στην εμφάνιση άνοιας και για τον λόγο αυτό θα πρέπει να προσεχθούν οι παράγοντες κινδύνου όπως η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης, η υπερλιπιδαιμία, το κάπνισμα, η κατάχρηση αλκοόλ, κλπ.
Αντιμετώπιση και θεραπεία
Καθώς τα αίτια της νόσου δεν έχουν ακόμα εντοπιστεί, η οριστική θεραπεία δεν είναι προς το παρόν εφικτή. Σήμερα, ένας κεντρικός στόχος για τη θεραπεία της νόσου Alzheimer είναι ο προσδιορισμός των παραγόντων που καθυστερούν την έναρξη της νόσου, επιβραδύνουν την εξέλιξη ή αμβλύνουν την συμπτωματολογία της.
Ειδικότερα, φάρμακα που δρουν στους χολινεργικούς υποδοχείς (AchEs), γενικά βελτιώνουν τις γενικές γνωστικές δυσλειτουργίες και είναι πολύ αποτελεσματικά στη βελτίωση της προσοχής. Η αγωγή με αυτούς τους αναστολείς, φαίνεται επίσης να επιδρά θετικά σε ορισμένα συμπτώματα της νόσου Alzheimer, όπως παραισθήσεις και συμπεριφορικά συμπτώματα.
Παράλληλα, είναι δυνατή η θεραπευτική αντιμετώπιση των διαταραχών της συμπεριφοράς, που σχετίζονται με την άνοια όπως η ανησυχία, το άγχος, η επιθετικότητα, η αϋπνία, η κατάθλιψη και οι διαταραχές της όρεξης.
Καθώς η νόσος επιδρά και στο συγγενικό περιβάλλον των ασθενών, η συμβουλευτική προς τους οικείους του πάσχοντος είναι επίσης σημαντική για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής όλων των εμπλεκομένων:
Δεδομένων των διαταραχών της πρόσφατης μνήμης, θα πρέπει τα αντικείμενα στο σπίτι του πάσχοντος να μην αλλάζουν θέση και να μην του αναθέτονται εργασίες που απαιτούν ιδιαίτερες μνημονικές ικανότητες. Οι καθημερινές ασχολίες είναι καλό να προγραμματίζονται σε μία συγκεκριμένη ώρα κάθε μέρα. Αυτό ισχύει και για τον βραδινό ύπνο, ώστε να αποφευχθεί το ενδεχόμενο αϋπνίας.
Σε πιο προχωρημένο στάδιο, οι διαταραχές της συμπεριφοράς είναι έκδηλες και ο ασθενής μπορεί να επιμένει σε ορισμένες ιδέες ή σκέψεις, οι οποίες δεν είναι αναγκαστικά ορθές. Η περίπτωση αυτή θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με κατανόηση και υπομονή. Βέβαια, σε περίπτωση ψυχοκινητικής διέγερσης θα πρέπει να συμβουλεύστε το γιατρό του.
Σε προχωρημένο στάδιο οι διαταραχές μνήμης είναι πλέον σοβαρές και ο ασθενής μπορεί να μην αναγνωρίζει ακόμη και τα παιδιά του. Παρ΄ όλα αυτά, η αντιμετώπιση με αγάπη και κατανόηση είναι σημαντική για τον ασθενή. Σε τελικό στάδιο δεν υπάρχει πλέον δυνατότητα αυτοεξυπηρέτησης και ο ασθενής έχει ανάγκη μόνιμης φροντίδας, είτε κατ’ οίκον είτε σε ειδικό ίδρυμα.
Οι στόχοι της αντιμετώπισης της νόσου είναι να παραμείνει το άτομο σε λειτουργία, να μειωθεί η αναπηρία λόγω της απώλειας νοητικών λειτουργιών, να επανοργανωθεί η καθημερινότητα, ώστε να βελτιωθεί η χρήση των υπολοίπων λειτουργιών, να ελαχιστοποιηθούν οι ενοχλητικές λειτουργίες, όπως τα ψυχωσικά συμπτώματα, η διέγερση και η κατάθλιψη, και να υπάρχει στήριξη της οικογένειας.
Μήνα εκδηλώσεων για τη Νόσο Alzheimer, διοργανώνει η Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer και Συγγενών Διαταραχών, στα πλαίσια του εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Νόσου Alzheimer (21 Σεπτεμβρίου 2011).
Χρήσιμοι σύνδεσμοι :
Εταιρεία Νόσου Alzheimer & Συναφών Διαταραχών Αθηνών
Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer και Συγγενών Διαταραχών
